Η δημιουργία και η καταστροφή του κρητικού τοπίου

Του Ελ. Αντωνακάκη*

Επειδή δυστυχώς κανείς δεν ακούει στην βάση γενικών αρχών και αξιών αλλά μόνο με βάση την μοναδική αρχή και αξία του χρήματος θα αναγκαστώ και εγώ σε αυτό το άρθρο να μιλήσω με οικονομικούς/επιχειρηματικούς όρους για την απόλυτη καταστροφή του κρητικού τοπίου από την ανεξέλεγκτη τοποθέτηση ανεμογεννητριών που λαμβάνει χώρα αυτό το διάστημα. 

Τα τελευταία 5-6 χρόνια δημιουργείται στο εξωτερικό ένα μεγάλο κίνημα περιπατητικού τουρισμού στο οποίο συμμετέχουν ως τουρίστες/ περιπατητές συνήθως άνθρωποι υψηλής οικονομικής στάθμης οι οποίοι αναζητούν κάτι πιο ποιοτικό και εναλλακτικό για τις διακοπές τους. Αυτοί οι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν αδρά ώστε να διανύσουν μονοπάτια πάνω σε βουνά και να έρθουν σε επαφή με την φύση, τις αρχαιότητες και τους σχετικά απομονωμένους ή μη τουριστικούς οικισμούς που συναντούν στο διάβα τους. 

Σε αυτό το πλαίσιο, πριν 1 μήνα καθώς περπατούσα πάνω σε μονοπάτι των Λευκών Ορέων στα 2200 μέτρα υψόμετρο συνάντησα προς μεγάλη μου έκπληξη ένα γκρουπ από Γάλλους τουρίστες ηλικίας από 35-65 ετών με οδηγό έναν Αλβανό (επισυνάπτω φωτογραφίες κρητικού τοπίου). 

Πιάσαμε κουβέντα στον Αλβανό οδηγό ο οποίος μας είπε ότι εργάζεται για ένα γαλλικό τουριστικό γραφείο το οποίο διοργανώνει παρόμοιες εκδρομές σε όλο τον κόσμο με πελάτες οι οποίοι πληρώνουν ακριβά για να δουν τα τοπία της αμόλυντης ή και άγνωστης Κρήτης αντί τα υποβαθμισμένα πλέον τοπία της βόρειας ακτής μας (Χερσόνησος, Μάλια κτλ που πλέον πάνε οι φτωχοί τουρίστες της ανατολικής Ευρώπης). 

Είναι πολύ γνωστή η πρόσφατη ταινία «Τhe Way» (2010) με τον Μάρτιν Σίν του Emilio Estevez η οποία περιγράφει μια γνωστή διαδρομή που ακολουθεί το γνωστό μονοπάτι που ξεκινάει από την Γαλλία και καταλήγει στην Ισπανία στον Ατλαντικό Ωκεανό και ονομάζεται Camino de Santiago de Compostela.

Η παραπάνω μορφή τουρισμού εντάσσεται στις λεγόμενες θεματικές μορφές τουρισμού όπου τα τουριστικά γραφεία βρίσκουν σε κυρίως ανθρώπους υψηλών εισοδημάτων και απαιτήσεων τουριστικούς προορισμούς ανάλογα με τα χόμπι και τις δραστηριότητές τους. Έτσι προσφέρουν 10ήμερα μαθήματα γιόγκα σε τουριστικά καταλύματα στην Μαγιόρκα, περιπατητικό τουρισμό στην Κρήτη, ιατρικό τουρισμό στην Τουρκία, θρησκευτικό τουρισμό στην Κύπρο, αθλητικό πρόγραμμα για προετοιμασία τρεξίματος ή μαραθωνίου ερασιτεχνών σε κάποιο άλλο μέρος κτλ. 

Επαναλαμβάνω ότι τα συγκεκριμένα είδη τουρισμού απευθύνονται σε υψηλά εισοδήματα και οι πελάτες πληρώνουν ακριβά για να κάνουν την δραστηριότητα που θέλουν στις διακοπές τους. Θα πει τώρα κάποιος, είναι δυνατόν οι πλούσιοι να τρέχουν στα όρη και στα βουνά ή να ταλαιπωρούνται έτσι στις διακοπές τους; 

Η απάντηση δίνεται εύκολα αν δει κάποιος την χαμηλή ποιότητα του τουρισμού στις πρώην περιοχές υψηλού τουριστικού προϊόντος στην Βόρεια Κρήτη (πλην Ελούντας). Σήμερα οι περιοχές αυτές που άλλοτε ήταν χρυσορυχεία τείνουν να μετατραπούν σε χωματερές σκουπιδοτουρισμού με 10 και 15 ευρώ το άτομο η διανυκτέρευση μαζί με το φαγητό (All inclusive) σε μεγάλα ξενοδοχεία που κάποτε η βραδιά κόστιζε εκατοντάδες χιλιάδες δραχμές.

Οι πλούσιοι τουρίστες αναζητούν την ιδιωτικότητα, τα παρθένα τοπία, την ησυχία κάνοντας τις δραστηριότητες που θέλουν και αναζητώντας όλο και συχνότερα την κίνηση και την γυμναστική.

Κοινά χαρακτηριστικά του θεματικού τουρισμού είναι η μη μαζικότητα, η υψηλή ποιότητα υπηρεσιών, οι υψηλές τιμές και η εξειδίκευση, σε αντίθεση με τον μαζικό τουρισμό τύπου Μαλίων που πνέει τα λοίσθια.

Η Κρητική ενδοχώρα μας έδινε την δυνατότητα να εκμεταλλευτούμε αυτή τη νέα διεθνή τάση εναλλακτικών και θεματικών μορφών τουρισμού. Ήδη το διαδίκτυο είναι γεμάτο φόρουμ, σελίδες, συζητήσεις και βίντεο για ανεξερεύνητα μέρη στην Κρήτη, διαδρομές και μονοπάτια τα οποία διαχειρίζονται και ενημερώνουν κυρίως ξένοι και κυρίως δυτικοευρωπαίοι (ενώ αντίστοιχες προσπάθειες ελλήνων όπως το Blue Crete του Αλέξανδρου Ρονιώτη που θα μπορούσαν ακόμη και να επιδοτούνται από την Περιφέρεια Κρήτης και το Υπουργείο Τουρισμού, απλά περνάνε στα ψιλά).

Πρόσφατα το Travel Channel είχε παρουσιάσει ωριαίο ντοκιμαντέρ με την παρουσιάστρια του καναλιού να περπατάει διαδρομές του E4 από τα Σφακιά έως το Ελαφονήσι προτείνοντας σε όλο τον κόσμο να δοκιμάσει παγκόσμια μοναδικές ανάλογες διαδρομές στην Κρήτη. Η Κρήτη είναι η περιοχή ίσως με τα περισσότερα φαράγγια στην Ευρώπη ενώ η μεγάλη επιφάνεια του εδάφους πάνω στα βουνά προσφέρεται για τον σχεδιασμό χιλιάδων χιλιομέτρων μονοπατιών που θα έφερναν εκατοντάδες χιλιάδες ευκατάστατους τουρίστες!

Θα μπορούσε να ξεκινήσει μια νέα τουριστική άνθηση στην Κρήτη με λιγότερους και πολύ πιο ποιοτικούς τουρίστες. Η Κρήτη προσφέρεται για κάτι τέτοιο. 

Όχι όμως πια. 

Πλέον το Κρητικό τοπίο -που σε άλλες χώρες ήδη θα είχαν αρχίσει να εκμεταλλεύονται ήπια βάσει των παραπάνω που ανέφερα- έχει αρχίσει να καταστρέφεται τελεσίδικα με την τοποθέτηση βιομηχανικών αιολικών εγκαταστάσεων πάνω στα βουνά. Μιλάμε για σιδερένιους πύργους έως και 100 μέτρων στο ύψος που για να τους ανεβάσουν εκεί πάνω ανοίγουν δρόμους δεκάδων μέτρων στο πλάτος καταστρέφοντας παρθένα μέρη.

Πέρα από τις άμεσες συνέπειες που έχουν οι εν λόγω ενέργειες στους αγρότες (κατολισθήσεις από τα έργα πάνω στα χωράφια τους χωρίς κανείς να τους αποζημιώνει) , στην πανίδα (βλέπε σκοτωμένα πουλιά και αύξηση των αριθμών των τρωκτικών και συνεπώς των φαρμάκων στις καλλιέργειες) και στα οικολογικά συστήματα (υδροφόροι ορίζοντες, πλημμύρες, ροές, καλλιέργειες), υπάρχει και η καταστροφή του τοπίου στην οποία εγώ αναφέρομαι σε αυτό το άρθρο και η οποία με ενδιαφέρει ως φωτογράφο. Επίσης η ζημιά από χαμένες ευκαιρίες εναλλακτικών και θεματικών μορφών τουρισμού που εξήγησα συνοπτικά παραπάνω με κόστος ευκαιρίας που ουδείς ασχολείται. 

Ιδίως μάλιστα όταν τα οφέλη της βιομηχανικής αιολικής ενέργειας δεν περνάνε από την τσέπη των κατοίκων της Κρήτης ενώ τα οφέλη του περιπατητικού, εναλλακτικού, θεματικού τουρισμού θα πήγαιναν αποκλειστικά στις τσέπες των κατοίκων του νησιού.

Θυμάμαι για παράδειγμα έναν διεθνή φωτογράφο που είχε αναρτήσει ένα βιντεάκι για το φαράγγι της Σαμαριάς στο youtube περιγράφοντας για μισή ώρα ένα σωλήνα νερού που διέτρεχε όλο το φαράγγι και χαλούσε την ομορφιά του τοπίου. Και αναρωτιόταν πώς είναι δυνατόν αυτοί που τοποθέτησαν το σωλήνα αυτόν να μην κατάλαβαν τη ζημιά που έκαναν στο τοπίο. Γι’ αυτό έχει μεγάλη αξία το βλέμμα ενός φωτογράφου (ή π.χ. και ενός αρχιτέκτονα ή ενός καλλιτέχνη) αλλά και η παιδεία που όταν είναι μονοδιάστατα εμπορική έχει αρνητικές συνέπειες στην κοινωνία.

Τι θα έλεγε άραγε αυτός ο φωτογράφος σήμερα για την μαζική καταστροφή του τοπίου η οποία συντελείται αδίστακτα από απαίδευτους ανθρώπους οι οποίοι νοιάζονται μόνο για το άμεσο βραχυπρόθεσμο προσωπικό κέρδος τους σε βάρος του κέρδους το τόπου;

Τι βιομηχανικός σκουπιδότοπος θα έχει γίνει η Κρήτη σε λίγα χρόνια; Και τι θα δείχνουν οι φωτογραφίες λευκωμάτων της Κρήτης τότε; Τα τότε εγκαταλελειμμένα απομεινάρια τριτοκοσμικών αιολικών τεχνολογιών που σήμερα τοποθετούν κάποιες εταιρείες; 

Γιατί είναι προφανές ότι αυτή η κακή χρήση της γης και η καταστροφή του τοπίου διευκολύνεται από απαίδευτους ντόπιους πολιτικούς οι οποίοι συμπεριφέρονται σαν να έχουν πάρει σχεδόν αντιπροσωπεία τα συμφέροντα μεγάλων εταιρειών με το αζημίωτο.

Στο βιβλίο «Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ» ("The making of Cretan Landscape", 1996) Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης οι Oliver Rackham και Jenifer Moody αναφερόμενοι σε κάποιες βουνοκορφές της Κρήτης γράφουν: «Παρόμοια τοπία δεν υπάρχουν αλλού στο βόρειο ημισφαίριο: ένας συνάδελφος που έχει δει το ελεύθερο από πάγους τοπίο γύρω από τα στενά Μακμέρντο στην Ανταρκτική μας διαβεβαιώνει ότι ο λάκκος Παυλιά αποτελεί το κρητικό αντίστοιχο της Ανταρκτικής». Γι’ αυτό άλλωστε και οι δυτικοευρωπαίοι ασχολούνται με τον περιπατητικό τουρισμό στην Κρήτη και πληρώνουν γι’ αυτόν μεγάλα ποσά.

Αυτά θα ερχόντουσαν να δουν οι πλούσιοι ξένοι αν δεν τα καταστρέφαμε τώρα με τις τεράστιες βιομηχανικού τύπου αιολικές εγκαταστάσεις. Και μάλιστα τα καταστρέφουμε με μεγάλες ταχύτητες πριν ο πολιτισμένος και νοήμον κόσμος της Κρήτης ευαισθητοποιηθεί για το μέγεθος της οικολογικής/πολιτισμικής/γεωλογικής (ή δεν ξέρω πώς αλλιώς να αναφερθώ σε αυτήν) καταστροφής του Κρητικού Τοπίου. 

Και αν οι κρητικοί δεν πλήρωναν τίποτα για ηλεκτρικό ρεύμα μετά από αυτές τις τεράστιες επενδύσεις-επεμβάσεις θα το συζητούσα το θέμα για μια πιο ήπια και τεχνολογικά εξελιγμένη μορφή επένδυσης. Όμως εδώ μιλάμε για μηδενικό όφελος των ντόπιων κατοίκων αφού με ένα καλώδιο το ηλεκτρικό ρεύμα θα πηγαίνει προς τις μεγάλες χώρες της Ευρώπης και εμείς θα συνεχίσουμε να πληρώνουμε 200ρια και 400ρια το δίμηνο στην ΔΕΗ επιπρόσθετα της ιστορικής καταστροφής του κρητικού τοπίου που συντελείται και για την οποία καταστροφή έχουμε ευθύνη έναντι των επόμενων γενεών. 

* Ο Αντωνακάκης Ελευθέριος είναι οικονομολόγος-φωτογράφος μέλος ΕΦΕΚ

Αναδημοσίευση από τη σελίδα της εφημερίδας ΠΑΤΡΙΣ